Τύμβος Αθηναίων Μαραθωνομάχων

Οι περσικές απώλειες της Μάχης του Μαραθώνα ήταν βαρύτατες. Ο Ηρόδοτος υποστηρίζει ότι ο εχθρός αρίθμησε 6.400 νεκρούς, για τους οποίους, όπως προκύπτει από την αρχαιολογική έρευνα, ανοίχτηκαν ομαδικοί τάφοι. 

Οι Αθηναίοι και οι Πλαταιείς, και πάλι σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, έχασαν 192 και 11 άνδρες αντιστοίχως. Σύμφωνα με την παράδοση, για να ταφούν και να τιμηθούν οι νεκροί ανοίχτηκαν δύο τάφοι, ένας για τους Αθηναίους και ένας για τους Πλαταιείς. Οι νεκροί κάηκαν στην πυρά, κατόπιν θάφτηκαν με όλες τις πρέπουσες τιμές και στη συνέχεια καλύφθηκαν με το χώμα που είχε ανασκαφεί. Το αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία δύο τύμβων. Ο μεγάλος έχει ύψος περίπου δώδεκα μέτρα και ο μικρός περίπου τρία. Και οι δύο έχουν ανασκαφεί και αποκατασταθεί από Έλληνες αρχαιολόγους.

Η ανέγερση των τύμβων εξακολουθεί να απασχολεί την επιστημονική έρευνα. Πολλοί μελετητές υποστηρίζουν πως αν και αποτελεί αναχρονιστική πρακτική, οι Αθηναίοι επέλεξαν να την ακολουθήσουν από ενθουσιασμό για τη μεγάλη του νίκη και σε μία προσπάθεια να συγκινήσουν, επαναφέροντας μια μέθοδο του ομηρικού παρελθόντος. Άλλη προσέγγιση υποστηρίζει ότι οι νεκροί θάφτηκαν ο καθένας μόνος, με στήλη να σηματοδοτεί το σημείο της κάθε ταφής και ότι η ανέγερση του τύμβου συνέβη αρκετά αργότερα, τον 2ο αιώνα μ.Χ., κατά τη ρωμαϊκή περίοδο, από τον Ηρώδη τον Αττικό, ο οποίος διέμενε στην έπαυλή του στην περιοχή. Άλλοι ερευνητές τονίζουν επιπλέον ότι δεν υπάρχουν επαρκείς αποδείξεις για την ταύτιση του δεύτερου, μικρότερου τύμβου με την ταφή των πεσόντων Πλαταιέων. 

Μεταξύ των ευρημάτων που αφηγούνται τη νίκη των Ελλήνων στη Μάχη του Μαραθώνα, αξίζει να αναφερθεί το κράνος με τον κατεστραμμένο θόλο, το οποίο βρέθηκε στην αρχαία Ολυμπία και φέρει την επιγραφή «ΜΙΛΤΙΑΔΕΣ ΑΝΕ[Θ]ΕΚΕΝ [Τ]ΩΙ ΔΙ». Βάσει αυτού, πιστεύεται πως πρόκειται για την περικεφαλαία του Στρατηγού Μιλτιάδη, την οποία ο ίδιος αφιέρωσε στον Δία, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης για τη θεϊκή εύνοια. Το εύρημα εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ολυμπίας. Τέλος, δεν θα πρέπει να παραληφθεί το επίγραμμα το οποίο συνέθεσε ο λυρικός ποιητής Σιμωνίδης ο Κείος, προς τιμήν των πεσόντων Αθηναίων: «Ἑλλήνων προμαχοῦντες Ἀθηναῖοι Μαραθῶνι, χρυσοφόρων Μήδων ἐστόρεσαν δύναμιν», δηλαδή «Οι Αθηναίοι, υπερασπιζόμενοι όλους τους Έλληνες στον Μαραθώνα, συνέτριψαν τη δύναμη των χρυσοφόρων Μήδων».